Leo Klinkers, juli 2019
Federal Alliance of European Federalists
De
inrichting van een staat
De
wijze van inrichting van een staat is voor een groot deel bepalend voor de
vraag of het volk binnen die staat zich gelukkig voelt. Met een goed gebouwde
staatsinrichting is het niet anders dan met een goed geconstrueerde stoel of
een goed bereide maaltijd. Op een verkeerd gemaakte stoel krijg je pijn in je
rug en van een slechte maaltijd moet je braken. Het gaat om vakwerk, gebaseerd
op standaarden.
Als
we aannemen dat een democratisch ingerichte staat de minst slechte staatsvorm
is (woorden van Churchill) dan nog zijn er constitutioneel en institutioneel
verschillende verschijningsvormen. Nederland is een constitutionele monarchie
in de vorm van een gedecentraliseerde eenheidsstaat. Frankrijk is een republiek
in de vorm van een gecentraliseerde eenheidsstaat. Duitsland is een republiek
in de vorm van een federatie.
Ik
heb het nu verder alleen over de inrichting van een federale staat en baseer
wat hierna komt op het gedachtegoed van politiek-filosofen vanaf Aristoteles,
gecombineerd met enkele voorbeelden uit de federale praktijk.
Volkssoevereiniteit
als filosofisch uitgangspunt
Een
federatie steunt op een filosofisch en een praktisch uitgangspunt. Het
filosofische uitgangspunt gaat uit van volkssoevereiniteit. Dat wil zeggen, alle
soevereiniteit berust bij het volk. Deze zin beheerste de Declaration of
Independence van 1776 en de eerste federale constitutie in Amerika in 1787.
Anders gezegd: toen werd voor het eerst in de geschiedenis van de Aarde een
aantal politiek-filosofische overwegingen vervat in concreet bindend recht (constitutioneel)
en een daaraan gehechte organisatievorm (institutioneel).
Wie
niet accepteert dat de soevereiniteit bij het volk berust, aanvaardt dat alle
macht in handen van een alleenheerser ligt. En dan is het volk altijd de
pineut.
Vertegenwoordiging
van het volk als praktisch uitgangspunt
Maar
het volk kan niet elke dag op het plein bijeenkomen om alle beslissingen te
nemen. Dus moet het worden vertegenwoordigd. Dat impliceert verkiezingen met de
waarborg dat ze vrij zijn, in beslotenheid kunnen plaatsvinden en garanderen
dat minderheden zich ook vertegenwoordigd weten. Dat laatste –
vertegenwoordiging van minderheden – betekent dat verkiezingen op basis van een
districtenstelsel met het adagium ’the winner takes all’ hoe dan ook vermeden
moeten worden. Zie de ellende met het twee-partijenstelsel in Amerika en
Engeland.
De
federale staat van onder naar boven
De
soevereiniteit van het volk speelt in lagen, van onderop. De eerste en onderste
laag is de familie. Die kan autonoom beslissingen nemen. De familie heeft
echter belangen en/of zorgen die zij zelf niet kan behartigen. Ze vraagt daarom
aan een hogere laag – bijvoorbeeld een wijkorgaan – om enkele bevoegdheden van
de familie te delen in de soevereiniteit van de familie om die belangen/zorgen
te behartigen. Zo wordt een federale staat van onder naar boven opgebouwd. Van
laag tot laag.
Een
simpel voorbeeld: stel dat ter gelegenheid van de wereldkampioenschappen
voetballen (vrouwen of mannen) velen in Nederland oranje willen kleuren maar
niet één familie in de straat kan zorgen voor oranje in de hele straat, dan kan
men een gelegenheidsorgaan in het leven roepen dat met een donatie van alle
families in die straat zorgt voor een prachtig oranjetafereel.
Dat
is federaal organiseren. Maar het federale orgaan dat zorgt voor oranje in de
hele straat heeft niet de bevoegdheid om te beslissen dat op de gezamenlijke
barbecue na de eindoverwinning alleen hamburgers mogen worden geserveerd,
tenzij de bewoners van die straat die bevoegdheid aan dat federale orgaan
hebben toegekend. De bevoegdheden van een federaal orgaan zijn altijd
limitatief en nauwkeurig vastgelegd. Dat men in de praktijk steeds zal proberen
om de grenzen daarvan op te zoeken en zelfs te overschrijden is niet een
eigenschap van de structuur van een federatie maar van de kwaliteit van de
personen die binnen een federatie zoeken naar steeds meer macht. Dat is een
eigenschap van politiek functioneren en niet van federaal organiseren.
De belangrijkste
waarden van een federale staat: vrijheid en geluk
De belangrijkste waarde die de federale staat dient te waarborgen is het steunen van het volk om in vrijheid zijn eigen geluk na te streven. Niet meer en niet minder. Om de essentie daarvan duidelijk te maken heb ik onlangs een (nieuwe) preambule voor een Europese federale constitutie geschreven.
Een
preambule van een constitutie beschrijft de waarden die bewaard en bewaakt
dienen te worden. Vervolgens bepalen de artikelen van de constitutie hoe dat
bewaren en bewaken zal worden gegarandeerd.
Die
begrippen ‘vrijheid’ en ‘geluk’ speelden een centrale rol bij de Declaration
of Independence van 1776 en de eerste federale constitutie elf jaar later
in 1787. Het begrip ‘vrijheid’ werd toen de basis van die regels in de
constitutie die de ‘checks and balances’ zouden gaan heten. Zoals de Engelsen
in 1215 koning Jan Zonder Land in de Magna Carta de wacht hadden aangezegd, en
de Nederlanden in 1581 met het Traktaat van Verlatinghe adieu zeiden tegen de
Spaanse overheerser, zo zeiden de dertien kolonies in Amerika in 1776 dat ze
niet langer de Engelse koning wensten te gehoorzamen. Maar zeggen dat je vrij
wil zijn is één, ervoor zorgen dat dit rechtens geldend is, dat is twee. En dat
deden ze met die federale constitutie.
Ze
wisten van filosofen als Aristoteles en Rousseau wat volkssoevereiniteit
betekende, ze wisten van Althusius wat de bouwstenen van federaal denken waren,
ze wisten van Montesquieu wat de trias politica inhield en ze bedachten voor
het eerst in de geschiedenis van de mensheid een staatkundige vorm waarin die
verschillende stukjes van de politiek-filosofische puzzel in elkaar werden
gelegd.
De ‘trias
politica’ en de ‘checks and balances’
Maar
de ‘trias politica’ zijn slechts twee woorden. De achterliggende betekenis
luidt: ‘Gij zult de drie machten van de staat – de wetgevende, de uitvoerende
en de rechtsprekende macht – uiteen houden om te voorkomen dat de een de ander
gaat overheersen en weer alleenheerschappij in het leven roept.’ Echter, ze
wisten ook dat het onvermijdelijk zou zijn dat die drie machten zich af en toe
op andermans terrein zouden moeten begeven. Dus de truc was: bouw zogeheten
‘countervailing powers’ in. Dus als een van de machten op het terrein van een
andere zou moeten opereren, zou die andere macht moeten beschikken over de bevoegdheid
om die ene weer terug in zijn hok te duwen.
Ze
ontwierpen daarvoor een briljant stelsel van checks and balances binnen een
briljante constitutie. Het belangrijkste aspect van de briljante constitutie
was: zo weinig mogelijk artikelen maken. Dus geen millimeter regels creëren die
over de belangen van de individuele staten zouden gaan. Uitsluitend het
algemeen belang van de dertien gezamenlijk regelen. Dus maakten ze een
constitutie van slechts zeven artikelen met als kern a) de countervailing
powers van de dertien staten tegenover het federale orgaan, b) de
countervailing powers tussen de drie machten binnen elke staat (let wel, in een
federatie blijven de lidstaten zelfstandig en hebben ze elk hun eigen
wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht) en c) de countervailing powers
tussen de drie machten op federaal niveau.
Klein
voorbeeld uit de Amerikaanse constitutie die Herbert Tombeur en ik in het
ontwerp van de Europese federale constitutie hebben overgenomen (zie onze
European Federalist Papers 2012-2013): de wetgevende macht bestaat uit het Huis
van de Burgers en de Senaat. Beide kunnen wetten ontwerpen. Als het Huis een
wet ontwerpt moet het worden voorgelegd aan de Senaat. Als die het verwerpt, moet
men opnieuw beginnen. Als beide Kamers het met elkaar eens zijn gaat het naar
de President. Die moet binnen tien dagen beslissen: akkoord of een beargumenteerd
veto. Indien een veto, dan terug naar het Huis die het ofwel weggooit of wel
met tweederde meerderheid opnieuw aanvaardt, al dan niet na bijstelling op
basis van de argumenten van de President. Dan weer naar de Senaat, zelfde
procedure. Als beide organen het met elkaar eens zijn moet de President het ook
aanvaarden.
Deze
structuur is volmaakt transparant. Of die tegemoetkomt aan de waarde dat de
staat het volk dient te steunen om in vrijheid zijn geluk na te streven, is
niet afhankelijk van die structuur maar – nogmaals – van het kwaliteitsniveau
van de personen in die structuur. Op dit moment mogen we vaststellen dat de
Amerikaanse president door een achterhaald en daarom achterlijk systeem van
verkiezingen linksom en rechtsom probeert de alleenheerschappij te krijgen.
Maar juist door het ingenieuze stelsel van checks and balances wordt hij nog steeds
op zijn plaats gezet.
Alleen
als het hem lukt een internationaal conflict – na provocaties – zodanig op te
werken dat het een gewapend conflict wordt, vallen hem constitutioneel diverse
‘emergency wetten’ toe. En dan zijn de rapen gaar, want dan hoeft hij aan
niemand meer verantwoording af te leggen. Snel de-escalerend handelen is nu
geboden. Hoewel, als het al gaat lukken om het door Trump zelf gecreëerde
conflict met Iran te de-escaleren, dan nog begint hij meteen aan een nieuw
conflict omdat hij weet dat hij alleen de alleenheerschappij kan vestigen als
hij de emergency wetten in handen krijgt. Anderzijds acht ik het denkbaar dat
hij dan binnen Amerika een nieuwe burgeroorlog start die hij hoe dan ook zal
verliezen.
De
kern van een democratische rechtsstaat
Als
bestuurder verantwoording afleggen tegenover een volksvertegenwoordiging is de
kern van een democratische rechtsstaat. Een ander woord voor rechtsstaat is de
‘rule of law’. Dat betekent: ‘koning, keizer, admiraal, de wet geldt voor
allemaal.’ Niemand staat boven de wet. Als er één beginsel is dat men in de
gaten moet houden dan is het dit wel. Het is een en ondeelbaar met federalisme.
En daarmee de absolute tegenhanger van het intergouvernementalisme van de
Europese Unie.
In
dat intergouvernementalistische systeem nemen bestuurders – gebaseerd op een
verdrag in plaats van een constitutie – alle belangrijke, de burgers bindende,
beslissingen zonder zich daarvoor te hoeven verantwoorden tegenover een door
het volk in vrijheid gekozen transnationaal parlement. Rousseau maakte al
duidelijk dat binnen een democratie altijd de neiging zal bestaan om er een
‘electieve aristocratie’ van te maken die vervolgens altijd door-neigt naar een
oligarchie. En op die manier in kleine kring de belangrijkste functies onderling
verdeelt.
Deze
neigingen zijn in elke democratische staat tot op zekere hoogte het geval. Ook
in Nederland. In wetenschappelijk onderbouwde cijfers: circa 2,5 % van de
kiesgerechtigden (circa 300.000 personen) verdelen onderling de belangrijkste
posten in de politieke, bestuurlijke en ambtelijke organen, in de vaste en ad
hoc commissies, in de wetenschap en in het bedrijfsleven. Een Regeerakkoord
versterkt dat proces ten nadele van de kracht van het parlement dat er moet zitten
als vertegenwoordiger van het adagium ‘alle soevereiniteit berust bij het volk’
wat impliceert dat de uitvoerende macht altijd verantwoording aflegt aan het
parlement. Maar in werkelijkheid zit het parlement er om de voorgekookte
maatregelen van het Regeerakkoord te dekken. Alleen als een minister het te
bont maakt stuurt men die weg. De manier waarop de uitvoerende macht bepaalt
wat de wetgevende macht van de Tweede Kamer moet vinden en beslissen heeft
inmiddels ook het besluitvormingsspectrum van de Eerste Kamer bereikt. Die is
niet langer een orgaan dat los van de politieke waan van de dag beoordeelt of
een wet wel of niet deugt, maar volgt – weliswaar vaak onder protest – wat het
Regeerakkoord voorschrijft.
Dit
speelt in extreme mate in een intergouvernementalistisch systeem zoals dat van
de Europese Unie. Kijk nog maar eens naar de manier waarop twee tot drie bestuurders
van de Europese Raad onlangs de door het Europese parlement geoormerkte
Spitzenkandidaten terzijde schoof voor een voorzitter van de Europese Commissie
die geen gevaar voor de ongeremde macht van de Europese Raad zou kunnen vormen.
Elk
intergouvernementalistisch systeem gaat op den duur kraken en piepen, er
ontstaan conflicten omdat er top-down wordt geregeerd zonder verantwoording,
lidstaten houden zich niet aan de verdragsrechtelijke afspraken, besluiten
worden niet genomen vanuit een visie op het algemeen Europese belang van de gezamenlijke
lidstaten maar op basis van een uitruil van nationale belangen van natiestaten.
En dan is het wachten op het ontsteken van de lont in het kruitvat.
De
Conventie van Philadelphia
Tussen
1776 en 1787 hadden de 55 leden van de Conventie van Philadelphia dit al snel
in de gaten. De dertien staten stonden op het punt om elkaar gewapend te lijf
te gaan. Wat deed men toen? In strijd met de opdracht om de fouten in het
verdrag te repareren gooiden ze het verdrag weg en bedachten ze in twee weken
de basis voor wat ik hierboven heb beschreven. Ze namen nog enkele maanden de
tijd om een en ander uit te werken en legden het als een ontwerp federale
constitutie voor aan het volk van de dertien staten. Als het volk van negen
staten akkoord zou gaan dan zou de federatie rechtens in werking treden. En dat
vond in 1789 plaats.
Federalisten
maken al vele tientallen jaren een klassieke fout in hun streven naar een
federaal Europa. Een fout die hardnekkig het beoogde resultaat – een federaal
Europa – blokkeert. Dat is het steeds weer zinloze pogen om de
verdragsrechtelijke basis van het intergouvernementele EU-systeem zodanig aan
te passen dat het vanzelf een federatie wordt. Welnu: je kunt van mening
verschillen over de vraag of een appel lekkerder is dan een peer, maar het
heeft geen zin om van mening te verschillen of je van een appeltaart een
perentaart kunt maken.
Voor
de creatie van een federaal Europa geldt maar één pad en dat is exact dezelfde
procedure volgen die de founding fathers van de Conventie van Philadelphia in
1787 deden: het verdrag in de prullenbak gooien, er nooit meer naar omkijken en
vanuit het gedachtegoed van de Europese filosofen een federale constitutie
ontwerpen conform de standaarden die daarvoor gelden: van, voor en door het
volk. Ik kan het ook anders formuleren: omdat de standaarden bekend zijn maar
er tweehonderd jaar na de eerste federatie van 1787, en zeventig jaar na de
Tweede Wereldoorlog, nog steeds geen Europese federatie bestaat, dan is er dus
altijd op een verkeerde manier geopereerd. Tijd om op te houden met het
rondpompen van meningen en eens goed te gaan studeren op hoe het dan wel moet.
Namelijk zoals ze dat in 1787 deden.
Precies
dezelfde procedure moet men hanteren voor de Verenigde Naties. Ophouden met
zinloze pogingen om het UN-Charter aan te passen zodat de UN eindelijk een
federaal orgaan kan worden dat zorgt voor enkele gemeenschappelijke belangen
die individuele lidstaten niet langer in hun eentje kunnen behartigen. Alle
energie die men richt op een verkeerde constructie leidt alleen maar tot meer
pijn in de rug en de noodzaak om te braken. Met als verschijningsvormen onder
meer de zestig miljoen vluchtelingen in kampen en de duizenden vluchtelingen
die in de Middellandse Zee verdrinken. De recente oproep van de Verenigde
Naties aan de Europese Unie om het redden van vluchtelingen in die zee te hervatten
markeert de betekenisloze zeggenschap van beide intergouvernementalistische
besturingssystemen. Ze zijn aan het einde van hun politieke levenscyclus en
horen daarom in de prullenbak. Systeemfouten van een niet-functioneel verdrag proberen
te repareren leidt slechts tot nieuwe problemen in de reeks 2-4-8-16 en zo
voort.
Het
begrip ‘federalisme’ en de belangrijkste standaarden
Voor
alle zekerheid nog even dit. Federalisten hebben de onuitroeibare neiging om
zich in eindeloze debatten uit te spreken over beleidsonderwerpen. Er bestaat
echter geen federaal landbouwbeleid, geen federaal migratiebeleid, geen federaal
onderwijsbeleid en zo voort. Je hoeft geen federalist te zijn om een bepaalde
visie op een bepaald maatschappelijk onderwerp te hebben. Anders gezegd:
federalisme gaat niet over specifiek beleid maar uitsluitend over de manier
waarop men juridisch en organisatorisch de samenwerking tussen zelfstandige entiteiten
regelt. Als het om een combinatie van staten gaat is het staatsinrichting. Als
het om private samenwerking gaat, zoals bijvoorbeeld de relatie tussen
individuele voetbalclubs, hun nationale federale bond, hun Europese bond van de
UEFA en hun FIFA als wereldbond, dan praten we over een private federatie.
Daarvan bestaan er vele honderden in Europa. Grote en kleine. Maar er is na
tweehonderd jaar zeuren en zaniken nog steeds geen federaal Europa. Waarom niet?
Omdat er geen vakwerk wordt geleverd.
Het
leveren van vakwerk vereist: a) fundamentele kennis verwerven over elementair
federalisme (dus de opdracht educating the federalists), b) de organisatiegraad
van alle losse federale bewegingen verhogen (dus federating the federalists) en
c) met de standaarden van federalisme een federaal Europa bouwen (dus standard
operationele procedures hanteren). En nul komma nul energie besteden aan zaken
die er niets mee te maken hebben.
Niet
alleen bestaat er geen federalistisch beleid, er is ook niet – anders dan wat
nogal wat federalisten beweren – een diversiteit aan federale systemen. Zo hebben sommigen het over Dual Federalism, Co-operative Federalism, Competitive
Federalism, Fiscal Federalism, New Federalism en andere bedenksels. Flauwekul.
Er
is slechts één begrip ‘federatie’, gebaseerd op standaarden. Als die
standaarden voor 100% worden nagevolgd is het een sterke federatie. Als men die
standaarden niet voor 100% wil of kan navolgen – zoals bijvoorbeeld het geval
is met de Belgische federatie – dan hebben we te maken met een zwakke
federatie. Naarmate men verder afwijkt van de standaarden wordt het risico
groter dat de federatie in elkaar zakt. Dat is een paar maal gebeurd in Afrika,
Azië en Europa. Niettemin leeft inmiddels 40% van de wereldbevolking in 27 –
deels sterke, deels zwakke – federaties. Het is deze, van de standaarden afwijkende
manier van praten over federalisme die sommige federalisten tot de misvatting
heeft gebracht ‘dat de intergouvernementalistische EU toch ook wel op een
federatie lijkt’.
De belangrijkste
standaarden zijn:
- Het volk van een verzameling zelfstandige staten besluit een federatie te vormen. Zij doen dat omdat er inmiddels belangen en zorgen zijn die individuele staten niet langer zelf kunnen behartigen.
- Het volk van de lidstaten ratificeert een federale constitutie – van, voor en door het volk – die de limitatieve bevoegdheden van het federale orgaan vastlegt en de artikelen die de checks and balances waarborgen.
- De lidstaten zelf blijven soeverein, zelfstandig met hun eigen culturele identiteit, dus met eigen parlement, regering, rechterlijke macht, eigen monarchie indien aanwezig, eigen belastingstelsel, eigen beleidsdomeinen.
- Ze laten een federaal orgaan delen in die soevereiniteit door middel van verticale scheiding van bevoegdheden. Dat wil zeggen: het federale orgaan mag met de bevoegdheden van de lidstaten die limitatieve zaken behartigen waarvan de lidstaten zeggen: “Alsjeblieft, wil jij dat voor ons behartigen want wij kunnen dat niet langer zelf verzorgen.
- Zowel de lidstaten als het federale orgaan hebben een parlement. De uitvoerende macht van het federale orgaan legt daaraan verantwoording af.
- De leden van het federale parlement worden – anders dan wat bijvoorbeeld het geval is in Amerika – transnationaal op basis van evenredige vertegenwoordiging verkozen.
- Wat het beleid van die federale staat zal zijn hangt af van de leden van dat parlement. De politieke samenstelling van het parlement bepaalt of Europa een fort zal zijn of dat men open grenzen hanteert. Of een gezamenlijk leger wel of niet zal worden ingezet in conflictgebieden. Of men de sancties jegens andere staten voortzet of afschaft. Of men landbouwsubsidies afbouwt of niet.
- Men kan wel spreken van ‘het beleid van een federatie’, maar niet van ‘federalistisch beleid’.
Binnen
het hanteren van standaarden is er ruimte om te variëren. Twee voorbeelden. In
de ene federatie kan men besluiten dat buitenlandse zaken in zijn geheel op
federaal niveau moet liggen. In andere federaties, bijvoorbeeld in België,
heeft men buitenlandse zaken weliswaar als een door de federatie te behartigen
gemeenschappelijk belang aangemerkt, maar mogen Vlaanderen en Wallonië een
eigen buitenlands beleid voeren voor onderwerpen die niet onder het federale
gezag vallen. Een ander voorbeeld betreft het belastingsysteem. Normaal
gesproken wordt er binnen een federatie een fiscale unie gebouwd. Zoals
bijvoorbeeld in Amerika. De lidstaten heffen belasting voor het federale orgaan
en dragen die dus af. Het federale orgaan keert gelden uit aan de lidstaten
voor investeringen of calamiteiten. In de praktijk kan het dan zijn dat een
lidstaat het ene jaar meer federale belasting opbrengt dan uitkeringen
terugkrijgt en het volgende jaar de omgekeerde situatie. De lidstaten zelf
houden hun eigen belastingsysteem en mogen daarmee concurreren. Texas
bijvoorbeeld probeert met lage tarieven bedrijven en personen te lokken uit
Californië dat de hoogste tarieven heeft. Deze voorbeelden slaan dus alleen op
ruimte die binnen vaste standaarden voor de bouw van een federatie bestaan.
Kortom:
streven naar een federaal Europa is uitsluitend het vakkundig bouwen van een
veilig en duurzaam huis. Welke meubels in dat huis moeten staan is geen
eigenschap van een federatie, maar van de smaak van degenen die erin gaan
wonen.
Onze
opdracht en taak
En
dat – de bouw van het federale huis – is wat er nu alsnog in Europa moet
gebeuren: nul komma nul energie besteden aan de zinloze pogingen om het Verdrag
van Lissabon om te bouwen tot een federatie. Dat zal de interne conflictueuze
stand van zaken, de externe zwakke geopolitieke positie en de antagonistische
samenwerking op beleidsonderwerpen die vanuit het algemeen belang beschouwd
moeten worden, nog erger maken dan nu al het geval is.
Hier
ligt ook een opdracht aan de wereldfederalisten om op te houden met pogingen om
het Charter aan te passen en vooral ook stoppen om alle energie kwijt te raken
in beschouwingen over beleidsonderwerpen, hoe essentieel die ook voor het
voortbestaan van onze Aarde zijn. Die belangrijke onderwerpen kunnen alleen
worden behartigd binnen een staatsinrichting die vanuit het gezamenlijk belang
van de lidstaten ageert.
Als
landen willen en moeten samenwerken, maar niet langer in staat zijn sommige
belangen of zorgen in hun eentje te behartigen en toch soeverein willen
blijven, dan kan alleen een federale staatsvorm daarvoor garant staan. Een intergouvernementeel
besturingssysteem kan dat niet. Ervoor zorgen dat Europa een federatie wordt,
het bouwen van een federaal huis waarbinnen die beleidsonderwerpen in goede
handen zijn, dat is de taak waarvoor we staan.
Die
taak kan alleen succesvol worden vervuld als de aanpak van het streven naar een
federaal Europa veranderd conform het adagium: ‘Als je vandaag blijft doen wat
je gisteren ook al deed, dan krijg je morgen dezelfde resultaten die je vandaag
ontving. Als die resultaten je niet bevallen, dan moet je vandaag veranderen.
Dan krijg je morgen andere resultaten. Veranderen begint bij jezelf. Als je dat
niet doet, waarom zou je buurman dan willen veranderen?’
Ik hoop dat deze korte notitie enige helderheid verschaft over standaarden van federalisme. Onderbouwende informatie is te vinden in ‘Verbondenheid, Veiligheid en Voorspoed’. Daarin staat ook een ontwerp van een tien artikelen tellende federale constitutie voor Europa en een scenario voor een Conventie van Burgers conform de opzet van de Conventie van Philadelphia in 1787, de founding fathers van de eerste federale constitutie.
