Naar aanleiding van het bericht van vorige week over de Johari Window heb ik wisselende reacties gekregen over de bekendheid daarvan.
Frans liet me weten dat dit instrument in een partijpolitieke context niet werkt, omdat de focus ligt op machtsvorming; dat blokkeert de bereidheid om de dialoog aan te gaan wanneer daar een moreel appel op wordt gedaan.
Deze stelling brengt me bij de vraag wat ik moet met het begrip ‘moraliteit’ in een nieuw te ontwerpen politiek systeem. Daarom ben ik mijn boekenkast ingedoken om het boekje Recht en Moraal van Jürgen Habermas tevoorschijn te halen en te herlezen.
Habermas kent een brugfunctie toe aan het recht: de verbinding tussen de leefwereld en de systeemwereld. Het recht heeft in het politieke systeem vooral een doel-middel oriëntatie: het is instrumenteel. Maar recht behoort vooral deel uit te maken van de leefwereld en zal in dat kader waarden georiënteerd (moraliteit) moeten zijn. Dit laatste heeft op dit moment een volstrekt ondergeschikte positie en vormt daarmee een bedreiging voor de legitimiteit van de politiek.
De handelingen in de leefwereld komen volgens Habermas tot stand via communicatief handelen, in de systeemwereld daarentegen door middel van strategisch handelen.
Voor het communicatieve handelen is een ideale gesprekssituatie nodig: een machtsvrije omgeving, waarin het telkens gaat om drie handelingsdimensies, te weten waarheid, juistheid (rechtvaardigheid) en waarachtigheid.
Wanneer ik kijk naar de wijze waarop formele wetten tot stand komen dan is het strategisch doel-middel handelen wat de klok slaat. Wetgevingsproducten als zodanig vormen onderwerp van politieke discussie in plaats van het beleid (waardeoriëntatie) dat daaraan (doorgaans impliciet) ten grondslag ligt.
Wetgevingsprocessen zullen daarom op een geheel andere manier moeten worden ingestoken. Eerst zal het beleid moeten worden ontwikkeld en vastgesteld langs de lijn van het communicatieve handelen. Pas daarna moet er een juridische vertaling worden gemaakt in de vorm van wetten.
De politieke discussie moet dus worden gevoerd over het beleid en niet over de wetgeving. Daarmee wordt recht gedaan aan de wens van de samenleving om serieus te worden genomen. Er zullen dan wetten worden gecreëerd die kunnen rekenen op draagvlak van burgers, die veel gemakkelijker worden nageleefd en tot veel minder juridische procedures zullen leiden. Daarmee krijgen we ‘moraliteit’ terug in het politiek systeem.
Ik ben nieuwsgierig naar jouw reactie op mijn redenering.
Peter Hovens
Coöperatie SamenWereld.