Ik heb vorige week uitgelegd dat we afscheid moeten nemen van de traditionele manier van collegevorming, waarbij gezocht wordt naar een getalsmatige meerderheid. Dat levert een coalitie op die een akkoord presenteert en zorgt voor de samenstelling van het college en de verdeling van de portefeuilles.
Wist je trouwens dat in 2019 in 26 gemeenten de coalitie is geklapt. Dat is dik 7%. Als je zonder coalitie werkt heb je dat probleem niet. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat er geen politieke problemen kunnen ontstaan, maar dat even terzijde.
Zoals vorige week beschreven hecht ik eraan dat de gehele gemeenteraad streeft naar een unaniem akkoord over een samenlevingsagenda, die de belangrijkste thema’s bevat, waaraan wordt gewerkt in de nieuwe bestuursperiode. De politieke opgave is dan helder geformuleerd.
Elk thema zal vervolgens worden uitgewerkt in een concreet uitvoeringsprogramma, waarover ik over twee weken meer zal vertellen. De uitvoering ligt vervolgens in handen van het college van B&W.
Deze andere insteek vraagt ook om een andere wijze van collegevorming. Niet langer meer dragen de collegevormende partijen hun wethouderskandidaten aan, die zonder serieuze vorm van screening worden benoemd.
Veel mensen verbazen zich erover dat voor topfuncties een vracht aan kennis en ervaring nodig is, inclusief een assessmentprocedure, terwijl voor een wethoudersfunctie bij wijze van spreken het strikdiploma volstaat.
Het kan anders, het moet anders.
Stap 1
Op basis van de thema’s uit het samenlevingsakkoord geeft de gemeenteraad op hoofdlijnen aan hoe de portefeuilleverdeling eruit moet zien. Tegelijkertijd stelt de raad een profiel van het college op, bijvoorbeeld een evenwichtige man-vrouwverhouding. Het profiel kan ook iets zeggen over de afspiegeling van het college ten opzichte van de raad.
Stap 2
De politieke partijen, die vertegenwoordigd zijn in de raad rekruteren gekwalificeerde personen. Ongeacht het aantal zetels in de gemeenteraad schuiven de partijen een of meerdere kandidaten naar voren.
Stap 3
De gemeenteraad deelt zichzelf op in commissies die gesprekken voeren met kandidaat-wethouders. Elke commissie neemt een portefeuille voor zijn rekening. Na de gesprekken selecteert elke commissie maximaal twee kandidaten, die worden toegelaten tot de volgende ronde.
Stap 4
In deze volgende ronde buigt een aparte raadscommissie – bijvoorbeeld samengesteld uit de fractievoorzitters – zich over de vraag hoe vanuit die selectie een evenwichtig college kan worden samengesteld. Hierbij wordt rekening gehouden met het eerdergenoemde collegeprofiel.
Stap 5
Ten slotte worden de beoogd wethouders in een openbare zitting van de gemeenteraad als finale toets aan de tand gevoeld om na te gaan of ze voldoende bagage hebben om de buitengewoon verantwoordelijke job aan te kunnen.
Naast deze procedure zijn nog twee aspecten van belang.
Aspect 1
Het eerste aspect heb ik al verwoord in spelregel 2, namelijk dat wethouders niet meer afkomstig zijn uit de gemeenteraad. Ik herhaal het nog maar een keer. Je kunt je niet eerst laten kiezen als volksvertegenwoordiger om vervolgens bestuurder te worden. Het ambt van volksvertegenwoordiger mag nooit en te nimmer tweede keus zijn. Dus niet eerst wethouder willen worden en als dat niet lukt, dan ‘maar’ raadslid.
Aspect 2
Dit aspect heeft te maken met omvang van de functie. Ik stel voor dat een wethoudersfunctie altijd de omvang heeft van 1 fte. Je bent namelijk 24/7 wethouder. Parttime invulling verdraagt zich daar niet mee. Dit betekent trouwens niet dat een wethouder zijn baan niet zou kunnen combineren met zorgtaken thuis. Een wethoudersbaan is immers geen van-9-tot-5-job. Dus woensdagmiddag vrij voor de kinderen is geen probleem.
Vaak worden wethoudersfuncties in parttime stukjes geknipt om een afspiegeling te krijgen van de machtsverhoudingen van de coalitiepartijen. Dan krijg je wethouders van 0,7 fte of 0,85 fte. Wat een kolder.
Gelukkig hoeft dat in de nieuwe opzet niet meer, omdat we de directe relatie met coalitievormende partijen – die niet meer bestaan – loslaten. We kunnen dat geforceerd rekenkundige werk achterwege laten.
Wijziging van de Gemeentewet
Dat betekent dat we artikel 36 van de Gemeentewet kunnen beperken tot lid 1 dat luidt:
‘Het aantal wethouders bedraagt ten hoogste twintig procent van het aantal raadsleden, met dien verstande dat er niet minder dan twee wethouders zullen zijn.’
De leden die daarop volgen gaan over deeltijd en tijdsbestedingsnorm en kunnen dus worden geschrapt. Dat ruimt lekker op.
Spelregel 6 luidt derhalve:
Aan de benoeming van wethouders gaat altijd een serieuze selectieprocedure vooraf. Wethouders werken niet in deeltijd.
Tot zover spelregel 6 van de 18. (Inderdaad ‘18’, ik heb spelregel 6 extra toegevoegd).
Wil je op deze spelregel reageren? Ik hoor het graag.
Ik heb vorige week gemeld dat ik in mijn boek aandacht besteed aan een andere opzet van verkiezingsprogramma’s, die moet aansluiten bij de ambitie om een samenlevingsagenda te maken. Daar heb ik nieuwsgierige vragen over gekregen. Ik zal hierover volgende week een extra spelregel (dan komen we uit op ‘19’) opstellen.
Je kunt via een poll op mijn website aangeven ook aangeven of en in welke mate je het eens bent met deze en de vorige spelregels.
—————
Heb je vrienden, kennissen, collega’s die deze spelregel de moeite waard vinden, stuur dit bericht gerust door.
Zij kunnen zich online aanmelden wanneer ze zelf de spelregels per e-mail willen ontvangen.
Nieuwkomers die zich aanmelden zal ik vragen van wie ze de tip om zich aan te melden hebben ontvangen. Als jij de meeste belangstellenden hebt aangeleverd, dan krijg je van mij het boek SamenWereld gratis en natuurlijk door mij gesigneerd.
Peter Hovens
Coöperatie SamenWereld