Ik heb al een paar spelregels gewijd aan het beter laten functioneren van de volksvertegenwoordiging. De volgende spelregel is volgens mij cruciaal en buitengewoon eenvoudig uit te voeren bovendien. Hij luidt als volgt:
Spelregel 4
De volksvertegenwoordiging brengt geen tweedeling meer aan tussen oppositie en coalitie, maar opereert als één orgaan om het volk te vertegenwoordigen, de beleidskaders en wetten vast te stellen en de uitvoering te controleren.
In mijn boek ruim ik plaats in voor de opvattingen van de Duitse socioloog Jürgen Habermas. In deel 3 van mijn boek reserveer ik 7 hoofdstukken waarin ik een aantal onderwerpen nader verdiep. De Theorie van het Communicatieve Handelen van Habermas is daar een van.
Habermas onderscheidt twee werelden: de systeemwereld en de leefwereld. De systeemwereld kent twee subsystemen: de staat en de markt. In die wereld wordt geopereerd op basis van strategische overwegingen en voert eigenbelang de boventoon. In de leefwereld daarentegen is communicatie gericht op het komen tot gedeeld begrip.
Als we kijken hoe communicatie plaatsvindt binnen de volksvertegenwoordiging, bijvoorbeeld de gemeenteraad, dan kunnen we daarin de systeemwereld herkennen. Ik roep ook nog even de definitie van democratie van Schumpeter in herinnering (zie spelregel 2) die het had over de concurrentiestrijd om de stemmen. Het gaat om strijd om de macht. Die strijd – ook wel debat genoemd – zien we terug in de gemeenteraad tussen coalitiepartijen en oppositiepartijen.
Wanneer ik uitga van volkssoevereiniteit, hetgeen ik telkens doe, dan is mijn vertrekpunt de leefwereld. De wereld waarin we tot gedeeld begrip proberen te komen, tot overeenstemming, tot verbinding. Als we dat leefwereld-denken willen toepassen op de gemeenteraad dan moeten we het onderscheid loslaten tussen coalitie en oppositie. Dan zien we verschillende politieke partijen die middels dialoog op zoek gaan naar een gezamenlijke visie en naar gedragen oplossingen. Dat gebeurt door het over en weer uitwisselen van argumenten, waarbij de beste argumenten de doorslag geven. Dit hoeft niet per se te betekenen dat alle besluiten unaniem worden genomen (maar wel second best). Besluiten worden genomen op basis van meerderheden, die van geval tot geval door verschillende partijen worden gevormd.
Dit betekent simpel gezegd dat het automatisme dat een collegevoorstel door de coalitie wordt omarmd en door de oppositie wordt verworpen, tot het verleden behoort.
Dat is namelijk de situatie zoals we die nu (bijna overal) kennen. Een dergelijke situatie is voor collegeleden ideaal. Ze hebben vrij spel en daarmee feitelijk de macht in handen, want ze kunnen zo goed als altijd rekenen op een meerderheid in de raad. Daarnaast beschikken ze over een ambtelijk apparaat en kunnen fulltime met het werk bezig zijn.
Deze machtspositie van het bestuur verdraagt zich niet met het uitgangspunt dat het soevereine volk een deel van de macht toebedeelt aan de volksvertegenwoordiging. Binnen de lokale overheid hoort het primaat bij de gemeenteraad te liggen en dat is in de praktijk niet zo.
Al met al hebben raadsleden die behoren tot een van de coalitiepartijen meer macht of invloed op de gemeentelijke besluiten dan raadsleden van de oppositiepartijen. Uitgaande van de opvatting dat democratie gericht is op verkiezingen, die kiezers in staat stelt de kandidaat van hun voorkeur te kiezen, dan is (achteraf gezien) de stem van de ene kiezer dus meer waard dan die van de andere. Dit is strijdig met de gedachte dat verkiezingen vooral eerlijk moeten zijn. Dat zijn ze op deze manier, althans in hun uitwerking niet.
Voorts zal ik in mijn boek nog laten zien dat besluitvorming in een coalitie-oppositiesituatie lang niet altijd democratisch verloopt. Dat komt door de gevangenis, die we ook wel regeerakkoord noemen, waar de coalitie zichzelf in opsluit.
De gedachte van een kiezer dat zijn stem minder waard is, draagt niet bij aan het vertrouwen in de politiek. Als je telkens weer moet ervaren dat de partij waar je op hebt gestemd niet wordt gehoord, dan is dat onrechtvaardig.
De andere manier van werken, zoals ik voorstel in deze spelregel, zorgt voor meer eenheid, minder ruzie, minder lange vergaderingen en beter beleid met een groter draagvlak. Is dat geen mooi vooruitzicht?
Over beter beleid gesproken, ik hoor weleens de opvatting dat het goed is als er binnen een gemeenteraad stevig oppositie wordt gevoerd, dat dit de kwaliteit van de besluiten ten goede komt. Mijn ervaring is dat goede voorstellen vanuit oppositiepartijen zelden worden overgenomen. Dat past namelijk niet binnen het strategisch denken dat gericht is op stemmenwerving.
Dan komt er nog een vraag bovendrijven. Als er geen coalitie en oppositie meer is, wat betekent dat voor de samenstelling van het college van burgemeester en wethouders? Dat lijkt me een mooie vraag om mee te nemen bij de volgende spelregel die gaat over het opstellen van een samenlevingsagenda aan het begin van een nieuwe regeerperiode.
Tot zover spelregel 4 van de 17.
Wil je hierop reageren? Ga zeker je gang.
Je kunt via een poll op mijn website aangeven ook aangeven of en in welke mate je het eens bent met deze en de vorige spelregels.
—————
Heb je vrienden, kennissen, collega’s die deze spelregel de moeite waard vinden, stuur dit bericht gerust door.
Zij kunnen zich online aanmelden wanneer ze zelf de spelregels per e-mail willen ontvangen.
Nieuwkomers die zich aanmelden zal ik vragen van wie ze de tip om zich aan te melden hebben ontvangen. Als jij de meeste belangstellenden hebt aangeleverd, dan krijg je van mij het boek SamenWereld gratis en natuurlijk door mij gesigneerd.
Peter Hovens
Coöperatie SamenWereld