De burgemeester, gekozen of benoemd?
Een burgemeester wordt ook wel de eerste burger van zijn gemeente genoemd. Dat klinkt logisch en vertrouwd.
Is de minister-president dan ook de eerste burger van het land? Of is dat de Koning? Waarom zou niet de voorzitter van de Tweede Kamer deze titel mogen dragen?
Van een burgemeester wordt ook wel gezegd dat hij de eerste is onder zijn gelijken, de primus inter pares. Dan zijn ‘de gelijken’ de burgers van de gemeente. Gevoelsmatig zeg ik dan dat een burgemeester zou moeten worden gekozen door de burgers. Op die manier wordt hij dan de eerste.
Nederland is een van de weinige landen waar een burgemeester niet door zijn inwoners wordt gekozen, maar wordt benoemd bij Koninklijk Besluit. Mensen uit het buitenland snappen daar niks van, hoe kan zoiets in een democratisch land vraagt men zich af.
We hebben wel er discussie over gehad of de burgemeester niet moet worden gekozen, maar vooralsnog blijven we in Nederland vasthouden aan het systeem van de benoemde burgemeester. De benoeming door de Kroon is een rituele dans. De echte keus wordt gemaakt door de gemeenteraad na een zorgvuldige selectieprocedure. De raad doet een aanbeveling en de Minister van BZK zorgt nog voor een laatste screening. Eigenlijk wordt een burgemeester indirect democratisch gekozen. Dat klinkt alweer minder erg.
De burgemeester, voorzitter van de raad?
Zoals bij alle spelregels die ik presenteer zal ik ook dit vraagstuk benaderen vanuit het begrip ‘volkssoevereiniteit’.
Het hoogste gezag berust bij het volk en dat volk draagt een aantal verantwoordelijkheden en bevoegdheden over aan de democratisch gekozen volksvertegenwoordiging. Op lokaal niveau is de gemeenteraad de hoogste baas en stelt onder andere de beleidskaders vast. De uitvoering van het beleid wordt opgedragen aan het college van burgemeester en wethouders.
De burgemeester is dus (samen met de wethouders) belast met de uitvoering van het beleid dat door de raad is bepaald. Daarnaast heeft hij ook nog zelfstandige bevoegdheden op het gebied van veiligheid, maar zal ook daarover politiek verantwoording moeten afleggen aan de gemeenteraad.
Dan is het vreemd dat diezelfde burgemeester de vergaderingen van de raad voorzit. In de praktijk zie je dat het voorzitterschap wordt overgenomen door een raadslid wanneer een onderwerp van de portefeuille van de burgemeester wordt behandeld. Dat wringt natuurlijk.
Ik heb in de spelregel van vorige week de wethouder al naar de publieke tribune verwezen, de burgemeester kan daar ook plaatsnemen.
Met ander woorden, het is logisch dat een van de leden van de raad tot voorzitter wordt benoemd.
De Tweede Kamer kiest ook zijn eigen voorzitter. In dit geval is dat Khadija Arib, die de eerste burger van het land zou moeten zijn. Indachtig het vertrekpunt van de volkssoevereiniteit, is zij belangrijker dan de Koning of de premier.
Maar zo zien en voelen we dat niet. Het is de premier die het wekelijkse gesprek op de tv heeft. Dat is begrijpelijk, omdat belangrijke besluiten in het kabinet worden genomen.
De burgemeester, eerste burger?
Maar wanneer we – zoals ik eerder al heb bepleit – de macht verschuiven van de regering naar het parlement, zou de voorzitter als eerste burger een meer prominente positie moeten krijgen. Op lokaal niveau wordt de voorzitter van de gemeenteraad dan de eerste burger van de gemeente.
Hiermee komt ik tot spelregel 12:
De voorzitter van de volksvertegenwoordiging is de eerste burger van de gemeente c.q. van het land.
Als we uitvoering geven aan deze spelregel dan blijft de rol van de burgemeester – naast het behartigen van zijn eigen portefeuille en wettelijke veiligheidstaken – beperkt tot het voorzitten van het college van burgemeester en wethouders.
Dan lig het niet voor de hand dat hij door de burgers wordt gekozen. Sterker, ik ben van mening dat het volk alleen de volksvertegenwoordiging moet kiezen en geen functionarissen die belast zijn met uitvoerende taken.
Premier of president, wie is aan zet?
Als ik deze lijn doortrek dan is de gekozen minister-president ook onzinnig. Dat geldt eveneens voor de huidige procedure. De premier wordt benoemd bij Koninklijk Besluit, ondertekend door de Koning en door hemzelf. Het parlement staat buitenspel, terwijl het wat mij betreft alle ministers zou moeten benoemen.
En dat geldt in een republiek ook voor het kiezen van een president. Ja, ook die in Amerika zou niet door de burgers gekozen moeten worden. Die keus zou voorbehouden moeten zijn aan de volksvertegenwoordiging, het Congres.
Wie doet raar?
Al met al doen we het in Nederland niet verkeerd met het selecteren van de burgemeester via de gemeenteraad. Raar, dat in de meeste andere landen de burgers de burgemeester kiezen.
Wil je op deze spelregel reageren? Ik hoor het graag.
Je kunt via een poll op deze website ook aangeven of en in welke mate je het eens bent met deze en de vorige spelregels.
Peter Hovens
Coöperatie SamenWereld