De politieke partijen zijn druk bezig met het aanwijzen en benoemen van hun lijsttrekker voor de aanstaande Tweede Kamerverkiezingen. Een belangrijke overweging bij het maken van een keuze is de bekendheid van deze persoon. Het gaat namelijk om de electorale knikkers en met een kandidaat op de bok die al bekend is bij het grote publiek gaat dat een stuk gemakkelijker.
Het CDA zit het meest in zijn maag met de lijsttrekkerskeuze. De kopstukken zijn afgehaakt en kennelijk durft men enkele veelbelovende jonge Tweede Kamerleden niet naar voren te schuiven vanwege hun onbekendheid. Ik schat in dat in het mislukte gesprek met Pieter Omtzigt het vraagstuk over het lijsttrekkerschap ook op tafel heeft gelegen.
En nu vernemen we via de media dat Hugo de Jonge pogingen onderneemt om Hubert Bruls de CDA-lijst te laten aanvoeren. Bruls is in de corona-periode veelvuldig in het nieuws geweest als voorzitter van het Veiligheidsberaad, dat bestaat uit de 25 voorzitters van de veiligheidsregio’s. Hij is dus aardig bekend.
Uit onderzoek na de Tweede Kamerverkiezingen in 2021 – uitgevoerd door Ipsos in opdracht van de NOS – blijkt dat de persoon van de lijsttrekker in 30% van de gevallen een rol heeft gespeeld bij het stemgedrag van de kiezer. Andere overwegingen speelden een net zo’n grote rol, zoals het zich thuis voelen bij een partij, bepaalde verkiezingsitems of de hoop dat de partij gaat meeregeren. Het lijsttrekkerseffect moeten we daarom wat nuanceren.
In mijn boek SamenWereld, Hoe het geloof in de politiek en het vertrouwen in de overheid terugkeren zet ik uiteen dat er twee contracten bestaan. Het Sociaal Contract tussen volk en overheid en het Moreel Contract tussen kiezers en gekozenen. Beide contractvormen laten de nodigen zwakke punten zien en ondermijnen daardoor het geloof en vertrouwen.
Ik maak me het meest zorg over het Morele Contract: de band tussen kiezer en gekozene is uitermate zwak of zelfs afwezig. Een van de oorzaken is dat politieke partijen veel geld, tijd en energie stoppen in het promoten van de lijsttrekker; ze bouwen de verkiezingscampagne daaromheen. Dat doet afbreuk aan de positie van de andere kandidaten op de lijst.
Elke kandidaat moet via zijn eigen campagne zijn of haar achterban mobiliseren om stemmen te verwerven om een zetel in de Tweede Kamer te bemachtigen. Dat is dus wat anders dan via een hoge plek op de lijst in de slipstream van de lijsttrekker het parlement binnenwandelen.
Politieke partijen zouden er daarom goed aan doen om alle kandidaten voldoende te faciliteren. De lijsttrekker is ‘slechts’ de nummer 1: kandidaat-fractievoorzitter en vooral geen toekomstig minister. Dit betekent dat partijen op een geheel andere manier hun campagnestrategie moeten inrichten. Ik ben ervan overtuigd dat verkiezingen leuker worden en meer regionale Tweede Kamerleden opleveren. En bovenal een versterking van de band tussen kiezer en gekozene.
Misschien levert een andere strategie met een bescheiden rol voor de lijsttrekker en meer aandacht voor de andere kandidaten in totaliteit een surplus aan stemmen op? Zouden er politieke partijen zijn die dit aandurven?
Wat denk jij?
Tot slot vraag ik nog aandacht voor het volgende.
Ik heb al eerder het symposium Van verval naar vernieuwing aangekondigd dat op 3 september a.s. in Theater Gooiland in Hilversum zal plaatsvinden. Wil je daar meer informatie over en/of wil je tickets bestellen om bij dit boeiende evenement aanwezig te zijn, dan kan dat via deze link.
Peter Hovens
peter@samenwereld.nl
Coöperatie SamenWereld