Ik heb afgelopen week een video opgenomen voor de Basiscursus Samenlevingsbeleid waarin ik aan de hand van de Theorie van het Communicatieve Handelen van Jürgen Habermas uitleg dat je de leefwereld kunt verdelen in een objectieve wereld (feiten), een subjectieve wereld (normen) en een innerlijke wereld (authenticiteit). Het gaat daarbij achtereenvolgens over waarheid, juistheid en waarachtigheid.
In de systeemwereld gaat het over macht en geld. Ik heb het idee dat de politiek deel uitmaakt van de systeemwereld, terwijl het zo mooi zou zijn als de politieke besluitvorming zich zou afspelen volgens de spelregels van de leefwereld.
Neem nou het onderwerp ‘waarheid’. De waarheid wordt in de politiek steeds vaker geweld aangedaan. Apert onware feiten die worden rondgestruind en die kennelijk aan factchecking moeten worden onderworpen. Waar zijn we mee bezig?
Of kijk eens naar ‘juistheid’. Politieke partijen die hun eigen opvattingen – in het belang van de coalitie – opgeven. Een minister van D66-huize die de afschaffing van het referendum staat te verdedigen. Wat zijn we aan het doen?
Maar vooral dat laatste begrip ‘waarachtigheid’ is een erg interessante. Dat gaat over de vraag of iemand die iets beweert, dat oprecht doet om samen met andere gesprekspartners tot overeenstemming te komen of dat een uitspraak wordt gedaan om te manipuleren.
Dat laatste zien we maar al te vaak in de politiek. Dat is denk ik waar veel mensen zich aan ergeren. We hadden vorige week weer zo’n voorbeeld van Trump die met de bijbel in de hand voor dat kerkje staat. Deze handeling heeft maar een doel: de publieke opinie manipuleren. Hoe walgelijk willen we het hebben?
Het enge aan het gebrek aan waarachtigheid is het ongrijpbare karakter daarvan. Alicja Gescinska schrijft dit weekend in NRC een sterk verhaal met de titel Herwaardering van de waarheid begint met twijfel over dit gebrek. Zij bepleit een herwaardering van waarachtigheid om de leugens in de politiek te bestrijden.
Neem de uitspraak van Femke Halsema bij AT5 dat ze de demonstratie op de Dam te belangrijk vond om in te grijpen. Deze opvatting kwam recht uit haar hart, oprecht en dus waarachtig.
Naderhand vertelt ze dat ze er eigenlijk mee bedoelde dat ze het demonstratierecht zo belangrijk vond. Ze maakt dan een draai en daarmee haalt ze haar eerdere oprechtheid onderuit. En dat vind ik jammer.
Ik neem aan dat Halsema oprecht vindt dat het demonstratierecht een elementair gegeven is binnen onze democratische rechtsstaat. Dat zou betekenen dat beide opvattingen naast elkaar kunnen bestaan. Maar ze ruilde de ene in voor de andere. En dat vind ik spijtig.
Dat maakt het vak van politiek-bestuurder ook zo moeilijk: je bent mens, politicus en bestuurder tegelijk. De kunst is om die drie te verenigen, want je hebt maar één innerlijke wereld.
Peter Hovens
Coöperatie SamenWereld