Ik schreef vorige week dat de positie van de Tweede Kamer sterker moet worden ten opzichte van die van de regering, onder andere door de Kamer niet meer op te delen in een coalitie en oppositie.
En voilà, ik werd tijdens de Algemene Beschouwingen over de Miljoennota op mijn wenken bediend. De regeringsploeg zat met een houding van wat-doen-we-hier-eigenlijk te kijken hoe de verschillende politieke fracties met elkaar dealtjes gingen sluiten om de begroting voor het volgend jaar op onderdelen bij te stellen. Deze uitzonderlijke situatie werd mogelijk als gevolg van de demissionaire status van de regering en het wegvallen van de coalitie.
Hier past wel de kanttekening bij dat het gemakkelijk is om meer geld uit te geven wanneer je geen besluit neemt hoe je dat gaat betalen, dan wel dat je het begrotingstekort laat oplopen. Ik denk dat gemeenteraadsleden met enige jaloezie naar de debatten hebben zitten kijken. Dat zit namelijk zo.
Gemeenten zijn verplicht om een sluitende begroting te presenteren over een periode van vier jaar. De rijksoverheid weigert al jaren voldoende structurele middelen beschikbaar te stellen voor het uitvoeren van taken die gemeenten in opdracht van het rijk moeten uitvoeren (medebewind heet dat). Dat zet een rem op de beleidsvrijheid van gemeenten. Raadsleden kunnen dus niet, zoals hun mede-volksvertegenwoordigers in de Tweede Kamer, mooie plannen bedenken zonder daarbij te bezuinigen. Voor het wegwerken van tekorten op de rijksbegroting wordt geld geleend. Gemeenten daarentegen worden onder toezicht gesteld.
In juni 2007 verscheen het rapport van de VNG-commissie Gemeentewet en Grondwet onder voorzitterschap van Jozias van Aartsen met als titel De eerste overheid. De gedachte daarachter is dat gemeenten het dichtst bij de burger staan. Tot op de dag van vandaag wordt met man en macht geprobeerd de positie van gemeenten te versterken, zonder al te veel succes. Laten we wel wezen, de ‘echte’ eerste overheid zit in het torentje in de Hofvijver. Om daar verandering in te brengen is een systeemwijziging nodig.
In mijn boek SamenWereld, Hoe het geloof in de politiek en het vertrouwen in de overheid terugkeren pleit ik voor een omkering van het systeem: van de top-down georganiseerde decentrale eenheidsstaat naar een bottom-up federatieve staat. Ik maak van gemeenten écht de eerste overheid. Gemeenten bepalen zelf hoeveel geld ze nodig hebben om hun taken uit te voeren en de rijksoverheid moet dat gewoon leveren. Dan ligt de bal bij het rijk om een sluitende begroting te maken.
Bovendien voeren in mijn nieuwe systeem gemeenten geen taken meer in medebewind uit, omdat beleidsbepaling en beleidsuitvoering bij elkaar horen. De verantwoordelijkheid voor de huidige medebewindstaken gaat over naar gemeenten en behoren alsdan tot het autonome takenpakket van de lokale overheid. Uitvoering van resterende rijkstaken neemt het rijk zelf voor zijn rekening, al dan niet met behulp van gedeconcentreerde rijksdiensten.
Hoe dan ook, laat ‘eerste overheid’ geen geuzennaam worden. Of zie jij het anders? Laat het me weten.
Peter Hovens
peter@samenwereld.nl
Coöperatie SamenWereld